Cumhuriyetin ontolojisi ve İstiklal Marşı

İHSAN ELİAÇIK

Osmanlı İmparatorluğu’nun, tarihi boyunca gerçekleştirdiği 44 önemli antlaşmadan en önemlisi şüphesiz ki 30 Ekim 1918’deki Mondros mütarekesidir. Çünkü bu antlaşma ile Osmanlılar siyasi ve askeri olarak tarih sahnesinden çekilmiştir.

Birinci dünya savaşında yenilen Osmanlı Devleti, Mondros mütarekesi ile, M. Akif’in “Şark-ı Aksa’dan Mağrib’i Aksa’ya kadar gitmediğim, görmediğim yeri kalmadı Müslüman yurdun” dediği “Büyük Vatan”dan trajik bir şekilde çekilmeye başladı.

Antlaşmaya göre Osmanlı Ordusu terhis ediliyor, siyasi, ekonomik ve stratejik tüm noktalarına el konuluyor, Hicaz, Asir, Yemen, Suriye, Irak, Trablusgarb, Bingazi bölgelerinden çekiliyordu. Bununla da kalmayıp galip devletler, antlaşmanın ilgili maddesine dayanarak Aralık 1918’den Mayıs 1919 kadar Antakya, İskenderun, Adana, Tarsus, Kilis, Antep, Urfa, Maraş, Antalya, Burdur, Bodrum, Fethiye, Marmaris, İzmir ve daha bir çok yeri işgal ediyordu.

Nihayet Mart 1920’de Osmanlı İmparatoluğu’nun payitahtı İngilizlerce resmen işgal ediliyordu. Amerikalıların Bağdat’ı işgal edip, Saddam’ı kafasında bit ararken kameraya çekip tüm dünyaya göstermesi gibi, Osmanlı padişahı da, İstanbul’da yakalandı. Belki o zaman kameralar olsaydı aynı Saddam gibi dünyaya böylece teşhir edeceklerdi. Yani İngilizler, şimdiki Amerika’nın Bağdat’a girmesi gibi İstanbul’a girdi ve başkenti işgal etti.

Osmanlı Meclis-i Mebusan’ın son yaptığı iş, Misak-i Milli’yi ilan edip Ankara’da toplanmak üzere dağılmak oldu. Aslında bu, ilki 1299’larda Söğüt’de gerçekleşen “Osmanlı” kurucu ontolojisinden sonra, bu topraklarda gerçekleşen ikinci büyük kurucu ontoloji olan “Türkiye”nin doğuşu demekti.

CUMHURİYETİN ONTOLOJİSİ

1919-1924 yılları arasındaki varoluş savaşında şekillendiği haliyle, beş temel ilke ve beş büyük devrime “kurucu ontoloji” diyoruz. Bunlar Türkiye Cumhuriyeti’nin üzerinde yükseldiği temeller ve ilkeler olup istiklal savaşı süreci içinde temerküz etmiştir. Yani milletin savaşan, dirican ve fakat farklı unsurlarının ruh, gönül ve zihin dünyasından süzülüp gelerek belirmiştir. Tek bir kişi veya gurubun doktrini olarak vazedilmemiştir.

Bunlardan ilki Hakimiyet-i Milliye'dir. Yani yönetimde milletin hakimiyeti esas olup, egemenlik herhangi bir kişi, sınıf, hanedan veya kuruma tapulanamaz. Millet neyi isterse o gelir. Milleti adam yerine koymayan, ona rağmen ülkeyi yönetmek isteyen, milletin değerlerini, inançlarını, beklentilerini tehdit olarak algılayan her zihniyet kurucu ontolojiden sapmadır.

İkincisi İstiklâl-i Tam'dır. Yani tam bağımsızlık esas olup, Türkiye'yi herhangi bir gücün egemenliğine sokmaya çalışan, siyasi, askeri, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan ülkeyi başkasına bağımlı hale getiren hareket ve zihniyet kurucu ontolojiden sapmadır.

Üçüncüsü Misak-ı Milli'dir. Yani millet sözleşmesi esastır. Milletin tarihteki yürüyüşüne gönüllü olarak katılan herkes bu millettendir. Türkiye, Türkiye'de yaşayan herkesindir. Bu anlamda "Türkiye milleti" bölünmez bir bütündür. Misak-ı milli'de geçtiği gibi, 1918 Mondros mütarekesi şartlarında işgal altında kalan topraklar dışında kalan tüm memalik-i Osmani'nin (Osmanlı memleketleri) ve anasır-ı İslam'ın (müslüman halklar) yaşadığı yerler tek bir bütün olup bölünemez. Bundan geriye gidiş de sapmadır. Örneğin bu bütünlüğün her hangi bir parçasının bölünmesini, ayrılmasını istemek ontolojiden sapma olarak görülmek durumundadır.. Sekiz maddelik Misak-i Milli’ye baktığımızda, şu anki Arap dünyası dışında kalan Müslüman Türklerin ve Müslüman Kürtlerin yaşadığı yerler ile, Ege’deki adalar, Trakya ve Kafkasya’nın bazı bölümlerinin Misak-ı Milli’ye dahil olduğu, “bölünmez bir bütün” ilen edilen yerlerin buralar olduğu görülür. Misak-ı Milli’de, “Mondros şartlarında işgal altında kalan topraklarda (Arap dünyası) yaşayan halklar ise Misak-i Milli'ye katılıp katılmama konusuna kendi hür iradeleri ile karar vereceklerdir” denir. Bu ise zımnen oraların da aslında Misak-ı Milli’ye dahil olduğu ve fakat işgal şartları sebebiyle zorunlu olarak terk edildiği sonucu çıkar. Şu halde Misak-ı Milli, sanıldığının aksine, şu anki Edirne ile Kars arası Türkiye haritasından çok daha geniş bir coğrafyadır.

Dördüncüsü Müdafa-ı Hukuk'tur. Yani hak, hukuk, adalet savunması esastır. Cumhuriyetin temelinde bunlar vardır. Her tür hak ihlali, hukuk dışılık ve adaletsizlik bir geriye ontolojiden sapmadır. Bunun devlet adına yapılması durumu değiştirmez. Cumhuriyet kimsesizlerin kimsesi olarak kurulmuştur. İstiklal marşımıza göre bu milletin özgürlük ve bağımsızlık hakkıdır çünkü güce, paraya, sermayeye, silaha, devlete, çetelere değil hakka tapmaktadır. Bundan vazgeçtiği an özgürlüğünü ve bağımsızlığını kaybeder, köleliğe müstehak olur. Demek ki cumhuriyetin öngördüğü devlet harcında hakkın, hukukun bulunduğu gerçek bir “adalet devleti”dir. Aksi kurucu ontolijiden sapmadır.

Beşincisi Muasır medeniyettir. Yani bir çağdaş uygarlık yaratmak! Çağdaş uygarlığa "ulaşmak" veya "üzerine çıkmak" değil. Çünkü bu durumda dışarıda yaratılmış bir uygarlık var, o kesin doğru, biz ona ulaşacağız veya onun üzerine çıkacağız gibi oluyor. Oysa bunun doğrusu yerinde durarak bir çağdaş uygarlık yaratmaktır. İçeriden yenilenme stratejisi ile kendini boyuna yenilemektir. Anadolu’nun yaratıcı dehasını ortaya çıkarmaktır. Yeniliği ve uygarlığı kendi bağrından fışkırtıp çıkarmaktır. Gerçek anlamda adam olan ülkelerin yaptığı bundan başka bir şey değildir. Bu durumda başka bir zamandan veya mekandan uygarlık beklemek beyhude bir çabadır. Önceki çağlardan veya sonraki çağlardan medet ummak da haybeye kürek çekmektir. Doğrusu bizzat kendi çağında ve kendi dinamikleri ile uygarlaşmaktır. Kaldı ki bu potansiyel bu topraklarda vardır. M. Akif bunun yolunu İstiklal marşının ilk ve son kelimelerinde göstermiştir; korkmamak ve yalnızca hakka tapmak!

İşte bu ilke ve değerler doğrultusunda, aynı dönem içinde (1920-24) arasında beş büyük devrim gerçekleşmiştir. Bunlar, beş temel değer ve ilke ile ortaya konan “teorik” çerçevenin “pratiğe” aktarılması olup “kurucuyu ontolojiyi” tamamlarlar.

Bunlar da, TBMM’nin kuruluşu (1920), Teşkilat-ı Esasiye’nin ilanı (1921), saltanatın kaldırılması (1922), cumhuriyetin ilanı (1923) ve halifeliğin kaldırılmasıdır (1924). Bunlar temel ve büyük devrimler olup, kurucu ontolojinin pratiğe aktarılmasını ifade ederler. Bunlar dışındakiler ise dönemin hükümetlerince çıkarılmış bir takım kanun veya kanun hükmünde kararnameler olup “devrim” olarak görülemezler, tarihseldirler.

Şu an cumhuriyetin temel nitelikleri diye ortaya konan bir takım ilkeler ise CHP'nin altı okudur. 1928-1945 yılları arasında beş kez müdahele edilerek anayasaya sokulup "nitelik" haline getirilmişlerdir. Oysa bunlar bir parti proğramıdır. Tek parti döneminden kalmadır. CHP'nin ideolojisini ifade ederler ve CHP'ye iade edilmesi gerekir. Bunları CHP pir siyasi parti olarak savunabilir. Ama yukarıda saydıklarımız ideoloji değil ontolojidir.

İşte bu teorik yeniden inşaya “cumhuriyetin ontolojisi” diyoruz. Bu ontolojiyi en iyi ifade eden metin ise İstiklal Marşı’dır. Bu nedenle İstiklal Marşı’nın da teorik yeniden inşası kaçınılmazdır.

İSTİKLAL MARŞI

Her şeyden önce Türkiye’nin ruhu İstiklal Marşında tecelli ve temerküz eder. İstiklal Marşı’ında geçen temel değerler ise yurt (vatan), millet, ırk, hakka (Allah’a ve adalete) tapmak, istiklal (özgürlük ve bağımsızlık) gibi, bugün yeniden asli şekliyle anlaşılmasına şiddetle ihtiyaç duyulan kavramlardır.

Şimdi Akif’in bunlarla ne demek istediğini, kendi şiirlerinden örneklerle açıklayalım.

“Yurt” derken kastettiği “Edirne ile Kars” arası bugünkü Türkiye değildir. Bilakis bunu da içine alan daha geniş bir coğrafyadır. “Üçyüz elli milyon şu kadar can” derken bu coğrafyayı kasteder. Halbuki bunu söylediği tarihte Türkiye’nin nüfusu 13 milyondu. Onun zihin dünyasında yurdun, “üzerinde ebediyen ezan okunan her yer” olduğunu anlamak için fazla zorlanmaya gerek yok;

“Bu ezanlar ki şehadetleri dinin temeli

Ebediyen yurdumun üstünde benim inlemeli”

Yine şu mısralar da onun yurt ve vatan derken nereleri kastettiğini gösterir.

Bana siz alem-i İslam’ı sorun söyleyeyim

Çünkü hiçbir yeri yok gezmediğim, görmediğim

Uzak Doğu’dan alın, Uzak Batı’ya kadar

Müslüman yurdunu baştan başa kaç devrim var”

Geçenler varsa İslam’ın şu çiğnenmiş diyarından

Şu yüzbinlerce yurdun kanlı, ekinsiz mezarından

Yürekler parçalar bir ağıt dinler geçilen yollarından

Bu matem, kimbilir kaç kırılmış kalbin tozundan

Savrulup taşmakta son ümidinin son budduasından

Vefasız yurt! Öz evladın için olsun, vefa yok mu?

Neden kalbin kararmış bin ocaktan bir ziya yok mu?

İlahî, kimsesizlikten bunaldım, tanıdık yok mu?

Vatansız, yersiz yurtsuz bir garibim…Sığınacak bir yer yok mu?

Bütün yokluk mu her yer? Bari “Yok” der bir seda yok mu?”

Peki, “O benim milletimindir ancak” veya “Hakkıdır hakka tapan milletimin istiklal” derken kastettiği “MİLLET” nedir?

Akif’in sürekli olarak ve ön eksiz kullandığı “MİLLET” , kendi tabirleri ile “Şu karşıdaki vahdeti tarumar etmek için”, “Medeniyet denilen kahpe”nin, “Şu vatansız derbederler ve alçak kundakçıların” karşısına dikilmiş ortak bir “sine”, bir “cephe”dir;

Şu karşımızdaki mahşer kudursa, çıldırsa

Denizler ordu, bulutlar donanma yağdırsa

Bu altımızda yerden bütün yanardağlar

Taşıp da kaplasa ufukları bir kızıl sarsar

Değil mi ki cephemizin sinesinde iman bir

Sevinme bir, acı bir, gaye aynı, vicdan bir

Değil mi ki koşan Çerkez’in, Laz’ın, Türk’ün

Arap’la, Kürt ile bakidir ittihadı bugün

Değil mi sine de birdir vuran yürek… Yılmaz!

Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz!

Şu karşımızdaki mahşer de böyle haşrolacak

Yakında kurtulacaktır bu cephe… Kurtulacak!”

Görüldüğü gibi M. Akif’in dünyasında “efrad-ı milletin” yani ortak “sinenin/cephenin” bir unsurunu diğerinde eritmenin/ asimile etmenin zerresi bile yoktur.

Bilakis dava, “MİLLET” adlı bu cepheye tarihi/ontolojik bir rol biçip, “tek dişi kalmış canavar” karşısında tahkim etmek, dağılmasını önlemek ve içindeki unsurlarını koruyup, iman, bilgi ve ahlak ile donatarak, musavat (eşitlik), tesanüd (dayanışma), hürriyet (özgürlük) ve adalet ile bir arada yaşatarak “ortak bir sineye” dönüştürmek ve buradan bir hamule (bilgi birikimi, kültürel birikim) çıkarmak ekseni üzerine kurulmuştur.

“Irk”tan kastettiği ise “etnik/biyolojik köken olarak Türk ırkı” değildir.

Irk kelimesi 1942 yılında Türk Dil Kurumu sözlüğüne girerek bugünkü anlamıyla kullanılmaya başlanmıştır. Bu tarihten önceki Osmanlıcadaki kullanımı bu manada değildir. Osmanlıcanın “vatan” gibi sonradan ideolojikleştirilmiş kelimelerinden birisidir. Vatan da önce “köyün meydanı” demekti ve genellikle köylüler kullanırdı. Sonradan Türkçü ideolojinin en temel kavramlarından birisi haline geldi. Irk da böyledir. Akif’in zihin dünyasında ırk, yakın ve uzak geçmişteki “ecdad” manasındadır. Nitekim ırk, ırak (uzak) ile aynı köktendir. “Kahraman ırk”tan “kahraman ecdad” ı kastettiği şu şiirlerinde apaçık görülür;

İstemem dursun o bitmez böbürlenme bir yana

Gösterin ecdada az çok benzeyen bir kan bana

İsterim sizlerde görmek ırkınızdan yadigâr

Çok değil, ancak, necib evlada layık tek şiar

Varsa şayet, söyleyin, bir parçacık insâfınız

Böyle kansız mıydı-haşa-kahraman eslâfınız

Böyle düşmüş müydü herkes ayrılık sevdasına

Benzeyip şirazesiz bir müshafın parçalarına

Hiç görülmüş müydü olsun vahdet bağı parça parça

Böyle olmuş muydu millet can evinden paramparça

Kahraman ecdadınızdan sizde bir kan yok mudur?

Yoksa istikbalinizden korkulur, pek korkulur.!”

Peki, kahraman ecdad (ırk) içinde kimlerin olduğu bir “kök”tür? Akif’e göre bu ecdad (ırk) içinde bir Kürt olan Selahaddin’i Eyyubilerin de, Fatihlerin ve Osmanların da bulunduğu bir kök (ırk/uruk/ark)tır;

Ne hüsrandır ki Şark’ın ben vefasız kansız evladı

Boydan boya çiğnettim de çıktım ecdadın toprağını

Hayalimden geçerken zihnim karmakarışık oldu

Selahaddin-i Eyyübi’lerin, Fatih’lerin yurdu

Ne zilletir ki çan inlesin beyninde Osman’ın

Ezan sussun, göklerden silinsin zikri Mevla’nın”

Şu mısralar da onun “ırk”tan “Türk ırkı”nı anlamadığını gösterir;

“Turan ili” namıyle bir efsane edindik

“Efsane fakat gaye” deyip az mı didindik

Kaç yurda veda etmedik artık bu uğurda

Elverdi gidenler acıyın eldeki yurda

“Aynı milliyetin altında tutan İslam’ı

Temelinden yıkacak zelzele kavmiyettir

Bunu bir lahza unutmak ebedi haybettir

Arnavutlukla, Araplıkla bu millet yürümez

Son siyaset ise Türklük, o siyaset yürümez”

Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım” diyerek bugün özgürlük ve bağımsızlık anlamına gelen “istiklal” karakterinden ne anladığını ise şu mısralarından anlarız;

“Doğduğumdan beridir aşığım istiklale

Bana hiç tasmalık etmiş değil altın lale

Yumuşak başlı isem kim dedi uysal koyunum

Kesilir, belki, fakat çekmeye gelmez boynum”

“Hakka tapmak” ise onun lisanında Allah ve adalet manasındadır;

“Olur toplumun fertleri için şahsi menfaat mabud

Sorarsan kimse bilmez hak namına bir mevcud

O doymak bilmeyen mabuda kurbandır utanma hissi

Hizmet, insaniyet yüce duyguların hepsi

Bu hissizlikten toplum yaşar derlerse pek yanlış

Bir ümmet göster ölmüş maneviyatı ile sağ kalmış

“Zulme tapmak, adaleti tepmek, hakka hiç aldırmamak;

Kendi asudeyse, dünya yansa, baş kaldırmamak;

Sözünde durmamak, yalan sözden çekinmemek

Kuvvetin meddahı olmak, acizi hiç söyletmemek

Mübtezel bir çok merasim; eğilip bükülmeler, yatmalar

Şaklabanlıklar, gösterişler, ardı ardına aldatmalar

Fırka, milliyet, lisan namıyla daim ayrılık

En samimi kimseler arasında ciddi açık

Enseden aslan kesilmek , cepheden yaltak kedi

Müslümanlık bizden evvel böyle bir zillet görmedi”

***

Görüldüğü gibi cumhuriyetin ontolojisi ile İstiklal Marşı arasında, İstiklal Marşı ile de Mehmet Akif’in ruh ve zihin dünyasında kopmaz bir bağ vardır. Biri diğerini teorik, diğeri öbürünü pratik olarak açıklamakta, şerh ve tefsir etmektedir.

Ancak ne var ki, nicedir bu bağ koparılmıştır. Bunun yeniden inşa edilmesi gerekmektedir. Bizim yorumlarımız ve yeniden inşa çabalarımız bu bağı kurmaya çalışmaktan başka bir şey değildir. Bu, en azından ülkemize, tarihimize, coğrafyamıza ve milletimize karşı bir sorumluluk olmak icap eder..

(Not: Şiirlerdeki sadeleştirmeler bana aittir. İE.)

Hiç yorum yok: